Banko, Donalbein, Malkolm przybywajcie!
W górę, w górę patrzcie na ostatecznego
Sądu wielki obraz….

MacBeth, akt 2, scena 3

Stratford-upon Avon jest nie tylko jedną z głównych atrakcji turystycznych hrabstwa Warwickshire, ale i obowiązkowym miejscem odwiedzin wycieczek szkolnych oraz wyznawców dorobku rzekomego dramaturga i poety Williama Szekspira. W 2016 roku gruchnęła wieść, że znalazły się fundusze na konserwację średniowiecznej kaplicy Gildii, a konkretnie pozostałości fresków. Konserwatorzy, którzy zabrali się do pracy, pod warstwami farb i drewnianymi boazeriami odkryli więcej niż tylko pozostałości. Prace wciąż trwają. Oprócz poszczególnych odkrywanych murali można obejrzeć symulację tego nieprawdopodobnie barwnego, datowanego na trzynasty wiek, ściennego malowidła przedstawiającego Sąd Ostateczny. Co ciekawe, freski zostały wydobyte na światło dzienne w 1804 roku, by uznane za nieważne za chwilę zostać ponownie zabielone wapnem. Wtedy to powstała kolorowa reprodukcja przedstawiająca scenę.

Na centralnym miejscu Sądu Ostatecznego znajduje się Chrystus Król. Widzimy wstające z grobów zmarłych. Po prawej stronie Chrystusa zbawionych, wchodzących do Królestwa Bożego, wśród których można dostrzec dostojników kościelnych, po lewej – grzeszników, demony i diabelskie usta piekła połykające potępionych. Ten niesamowity fresk, dostępny dawniej dla wszystkich wchodzących do kaplicy Gildii skłaniał do refleksji nad nieuniknionym dniem ostatecznego rozliczenia. Średniowieczni chrześcijanie rozumieli co się dzieje po śmierci, dzięki jasno zwizualizowanym pojęciom biblijnym sądu, zbawienia, świętości i potępienia.

Kto i dlaczego po raz pierwszy zamalował trzynastowieczne freski, uważane za jedne z najlepszych w Europie? Zlecenie pokrycia wapnem malowidła, na kwotę 2 szylingów, zostało odnotowane w księgach rachunkowych z 1563 roku. Podpis złożył ważny urzędnik miasta – John Shakespeare, ojciec Williama. Szerzej do tego jaką funkcję sprawował i kim był powrócę przy innej okazji.

Dlaczego jednak dopiero wtedy wydał to polecenie? Przecież już szesnaście lat wcześniej, dekretem Jakuba VI zakazywano bogatych dekoracji kościelnych, w szczególności wizerunków Maryi, świętych, aniołów czy biskupów. Być może ma to związek z innymi wydarzeniami, takimi jak odwiedziny przedstawicieli nowej elity londyńskiej z „branż artystycznych i wydawniczych”, którzy rozglądali się za nieruchomościami? A może dlatego, że tego samego roku, kiedy Shakespeare kazał potraktować Sąd Ostateczny wapnem gaszonym, w Anglii po raz pierwszy zostaje wydana drukiem gigantyczna publikacja Johna Foxe’a Actes and Monuments, popularnie zwana Book of Martyrs czyli Księgą Męczenników. Ma się rozumieć protestanckich męczenników z pięcioletniego okresu zwalczania reformacji przez katolicką Marię I. Book of Martyrs w kolejnych 200 latach doczekała się 12 edycji i zwiększenia woluminów – jedna z nich zadedykowana była nieugiętemu bojownikowi protestantyzmu Francisowi Walsinghamowi, czyli szefowi służb specjalnych, który założył w szczególności był fanem odpowiednika Departamentu IV MSW za czasów komuny w PRL. Na uwagę zasługują niesamowicie dopracowane ilustracje tej 1800 stronowej księgi. Przyjrzyjmy się stronie tytułowej "Actes and Monuments".

Rycina przedstawia scenę bardzo podobną do tej z Kaplicy Gildii. Chrystus na górze strony, po Jego prawej stronie są zbawieni, idący do nieba, a po lewej – potępieni, wpadający w objęcia diabłów. U Foxe’a wyraźnie widać kim są grzesznicy. To zakonnicy i księża celebrujący liturgię Eucharystii czy inne rzymsko-katolickie praktyki. Rycina nie pozostawia wątpliwości, co do związków piekła  z katolicyzmem. Z drugiej strony zbawieni to protestanci, którzy siedząc wysłuchują elżbietańskiej homilii. Mamy więc przerobiony na nową, antykatolicką modłę schemat zaczerpnięty wprost z rzymsko-katolickiego obrazu Sądu Ostatecznego. Podobna forma i ułożenie, jednak przekaz diametralnie różny od wcześniejszego – jednoznacznie utożsamiający zło i potępienie z katolikami, a papieża z antychrystem. Co więcej, na nowych wydaniach Biblii, tzw. Bishop Bible centralną i najważniejszą figurą na stronie tytułowej jest sama Elżbieta I, pokazująca kierunek podmiany…

Jeszcze w 1500 roku wszyscy mieszkańcy Anglii byli katolikami. By zamienić jak największą część z nich w protestantów potrzebne były wielopłaszczyznowe działania, w tym dwa najważniejsze: podmiana wartości świata katolickiego na protestanckie, z jednoczesnym odwracaniem znaczeń oraz przekształcenie katolików we wrogów Korony, czyhających na bezpieczeństwo i dobrobyt „porządnych” obywateli. De facto zrobienie z nich podkategorii mieszkańców nie mających praw jakie powinny przysługiwać Anglikom, bo działających na zlecenie obcych sił: Biskupa Rzymu, katolickiej Francji i katolickiej Hiszpanii. Bez zmasowanej propagandy, terroru, makabrycznych, publicznych egzekucji, całej armii tajnych agentów z równoległym rabunkiem, niszczeniem sztuki sakralnej, czy wreszcie wynagradzaniem coraz bardziej powszechnego donosicielstwa, nie byłoby to możliwe. Wszystko co złe miało dotykać katolików (prześladowania, kary finansowe i cielesne). Wszystko co szatańskie miało się kojarzyć z papistami i katolickimi krajami. Nawet syfilis, którym zarażona była 1/5 populacji kraju, nazywał się French pox, a potem Spanish pox, a jak pisze Kędzierski elżbietańska Anglia znalazła się w wojnie z Grzegorzem XIII. Odpowiednia narracja miała kształtować nową świadomość angielskich poddanych. Oczywiście przysłużył się temu Francis Walsingham rozpoczynając kampanię, której celem było zwrócenie mieszkańców królestwa przeciwko katolikom. Jego taktyki działają do dziś i są powszechnie używane – wykreować  zagraniczny spisek lub groźbę wewnętrznego terroryzmu, co pozwoli zjednoczyć populację pod nowymi ideologiami i przywództwem tych, którzy obiecują, że będą ją chronić. Rzecz jasna, chronić poprzez wydawanie antykatolickich ustaw i proklamacji, realizację długofalowego planu budowania w opinii publicznej wizerunku katolików morderców, skłonnych zabić swoją królową, działając w imieniu obcych mocarstw. Rzymsko-hiszpańsko-francuskie zagrożenie dla królestwa mogło być stłumione jedynie przez egzekwowanie przynależności do kościoła państwowego. Straszenie masakrą podobną jaka miała miejsce w noc św. Bartłomieja w Paryżu (1572) nie wyjaśnia faktu, że już od kilkunastu lat agenci angielskiego rządu dopuszczali się masowych mordów, realizując sponsorowany centralnie terroryzm.

Słowo drukowane (literatura, prasa) od XIX wieku zaprzęgnięte w propagandę lęku przed inwazją formatowało „umysły obywateli”. Jednak kreowanie z niezwykłą skutecznością, poczucia strachu poprzez zdefiniowanie wroga Korony rozpoczęło się w Anglii właśnie w epoce rosnących nastrojów patriotycznych, czyli podczas 44 letnich rządów Elżbiety I. 

Do propagandowej służby stanęło również malarstwo, obraz ruchomy (przedstawienia teatralne, satyryczne i krwawe widowiska egzekucji), słowo mówione i drukowane.

Starania, by narzucona w czasach elżbietańskich narracja była kontynuowana, podejmowano przez kolejne stulecia. Aż po dziś dzień. Mimo dość powszechnego dostępu do wielu cennych opracowań przeczącym „oficjalnej linii”, propaganda antykatolicka niewiele różni się od tej tudoriańskiej, a postaci budujące terror znajdują pragmatyczne usprawiedliwienie i zrozumienie pośród nam współczesnych. Dlatego nie dziwią oceny Brytyjczyków, że i owszem taki fanatyczny Walsingham stosował chwyty poniżej pasa, ale dzięki jego agencji szpiegowskiej, Anglia w której teraz żyją nie jest katolicką, hiszpańskojęzyczną republiką obcego kraju. Nie dziwią takie oceny, jeśli atrakcją turystyczną London Dungeon może być widowisko Bloody Mary (2010), które niewiele ma wspólnego z drinkiem, a z takimi doznaniami jak przypiekanie ogniem, smrodem gnicia, grozą, widokiem karanych przez katolicką władczynię niewierzących. Organizator wydarzenia tak oto zachęcał do wkroczenia w świat lochów: Krwawa Mary, najbardziej zabójcza córka Henryka VIII, diaboliczna królowa bezwzględnie pozbawia życia heretyków. W jej sercu istnieje tylko jedna katolicka wiara, a wszyscy, którzy jej nie mają muszą zostać ukarani. Nikt nie jest bezpieczny, nikt nie uniknie prześladowania – mężczyźni, kobiety i dzieci, wszyscy są podejrzani w oczach Krwawej Mary! Mało kogo interesuje, że za Henryka VIII, zwanego rubasznie królem Halem, ofiar prześladowań antykatolickich skutkujących egzekucjami było ok. 72 000 (Kroniki Holinsheda). Z kolei za poprzednika Marii Edwarda VI, „jedynie” 5 500 powstańców katolickich w Kornwalii zostało zmasakrowanych w rebelii wywołanej przymusowym wprowadzeniem antykatolickiego Modlitewnika Powszechnego. Sama Elżbieta po rebelii północnej w 1569 zażądała, by w każdej wiosce powiązanej z powstaniem zawisł człowiek, a zaostrzony kurs wobec katolików w tym okresie przyniósł 300 ofiar. Mary I, według Księgi męczenników Foxe'a, odpowiedzialna była za spalenie 284 heretyków. W wielu źródłach raczej pomijanych przez masową propagandę Mary była opisywana jako łagodna i sprawiedliwa władczymi, z głębokim współczuciem dla kraju i ludzi. Zatem łatwość z jaką, ponad wiek później nadano Marii przydomek krwawa, królowej bardziej renesansowej niż konserwatywnej, potwierdza sprawne działanie utworzonej wcześniej machiny narracyjnej, posługującej się m.in. wydaniami Book of Martyrs z wylistowanymi graficznie, niewyobrażalnymi „przestępstwami” katolików zdradzających Anglię.

Ale powróćmy do stosunkowo nowej branży, jaka zaczęła dynamicznie wzrastać pod skrzydłami reformacji, tworząc ważny element angielskiej gospodarki. Wzrastać wartościowo. Mowa o drukarzach, introligatorach, wydawcach oraz sprzedawcach książek zrzeszonych w Stationers Company, czyli izbie wydawniczej.  Rola druku w epoce elżbietańskiej jest porównywalna do telewizji w XX wieku. Mimo, że wydawców i drukarzy było stosunkowo niewielu, ograniczonych licencjami, patentami czy monopolami królewskimi, druku wpłynął na politykę i możliwość reformy religijnej – ciągłe powtarzanie protestanckiej doktryny i postaw w kolejnych wydaniach i wznowieniach nowych modlitewników, biblii, ABCedarium i katechizmu wzmocniło odgórnie nakreśloną narrację. Druk był bardziej skutecznym i szybszym sposobem przekazu myśli niż nauczanie i lata spędzone na nauce. Takie narzędzie, a więc i wydawcy, sprzedawcy książek musieli być sterowani bezpośrednio przez Koronę i jej interesy. Im więcej „spisków wykrywano” tym bardziej zajadłe antykatolickie publikacje były wydawane. Druk był też ulubionym narzędziem nacisków na Parlament przez Purytanów, by przyspieszać oficjalne, antykatolickie proklamacje. Odłamy skrajnych protestantów atakowały zbyt powolne działania rewolucji religijnej, za co również były stawiane przez Elżbietę do pionu (m.in. poprzez wsadzanie zbyt irytujących purytańskich drukarzy do więzienia, ewentualnie odrąbywanie im rąk).

Kto finansował wydawców i drukarzy? Za wsparcie publikowanych protestanckich pozycji odpowiedzialna była niewielka grupa osób. Ogromna większość dedykacji odnosi się nie więcej niż do kilkunastu patronów w ciągu 4 dekad rządów Elżbiety. Jednego już poznaliśmy: Francis Walsingham zawiadujący służbami i opresją wobec katolicyzmu. Opisywana wcześniej pierwsza edycja Books of Martyrs wydana przez Johna Day sponsorowana była przez sekretarza królowej Williama Cecila. Mózg postępu i nowej anglikańskiej korony Cecil prowadził humanistyczny salon, w którym podejmował literatów i wydawców (również Williama Seresa atakującego doktrynę rzymsko-katolicką i Eucharystię). Cecil był szczególnym protektorem Daya – obydwaj zafascynowani starymi księgami rozumieli, że użycie starożytnej historii Anglii, jej mitów może być wsparciem dla wprowadzanej propagandy i niezłym zamiennikiem pustki po wyrugwaniu wcześniejszej wiary. Cecil nie tylko finansował wydanie, pomógł założyć Day-owi prestiżowy sklep z książkami i drukarnię przy St. Paulus. To umożliwiło wydanie innych pozycji jak np. tłumaczenie Johna Dee Mathematical Preface. Innym sponsorem Daya był kanclerz Elżbiety, Christopher Hatton, człowiek nieprzyzwoicie wzbogacony na zagranicznych ekspedycjach i grabieżach. On też finansował publikację The preface Arte of Navigation autorstwa Dee w 1577 roku. W prawdzie wydano jedynie 100 egzemplarzy, ze względu na reglamentację wiedzy o nawigacji, ale jakość i staranność wykonania wymagała wyjątkowo dużych kosztów.

Oczywiście taki Robert Barker, znany jako Printer to Her Majesty the Queen, cieszył się przywilejami i opieką samej Elżbiety, uzyskując wieloletni monopol na druk Biblii elżbietańskiej i aktów prawnych królowej. To ten sam, który razem z innym królewskim drukarzem Martinem Lukasem wydał niechlubną Wicked Bible, która zawierała m.in. błąd typograficzny, pomijając słowo "nie" ze zdania "Nie będziesz cudzołożył”.  Biblia rozeszła się w wielu egzemplarzach, a rok później musieli zapłacić za to grzywnę w wysokości 300 funtów (mniej więcej równowartość 45 tys. obecnie). Przez ten fakt jednak nie zbankrutowali, bo biznes wydawniczy przyniósł znacznie bardziej imponujące zyski, które nie tylko pozwalały na otwarcie nowych punktów drukarskich, spłatę grzywny, ale i na zakup majątków, ziemi i innych nieruchomości.

Obok druku kwitła cenzura, kanalizująca co i kto drukuje. Spowodowało to zejście do podziemia drukarskiego purytanów, a dla katolików zostawiło jedyną możliwość – sprowadzanie publikacji z kontynentu, za co płacili życiem.

Dynamicznie rozwijająca się branża Stationers dobrze wpisała się w cele reformacji, bez niej trudno byłoby zrealizować politykę terroru i strachu przed zagrożeniem katolickich mocarstw. Trudno byłoby podmienić katolickich świętych na protestanckich „bohaterów” i zakorzenić taką podmianę.

………………………….

W kaplicy Gildii na współczesnych witrażach, zamiast świętych umieszczono miejscowych świeckich, w tym Johna Szekspira. Dość symptomatyczne upamiętnienie lichwiarza i oszusta przez dziedziców siłowej kulturalnej i religijnej rewolucji. Potomków elżbietańskiej epoki, w której urządzano polowania na zakonników i księży, w której karano nawet śmiercią noszących lub dystrybuujących poświęcony, woskowy dysk z wizerunkiem Agnus Dei i krzyża. W powszechnej świadomości pozostała niechęć do katolików i drwina z papieża, który jak przedstawiała jedna z protestanckich rycin w Book of Martyrs, leżał w łańcuchach pod nogami, siedzącej na tronie, Elżbiety. Taką łączność z biskupem Rzymu wyznaczyli sobie anglikanie, łańcuch zamiast paliusza, ze świeconej w dzień św. Agnieszki wełny.

Odpowiedzią katolików na taką narrację jest przede wszystkim modlitwa. Wczoraj był trzeci dzień modlitw o jedność chrześcijan, w szczególności za anglikanów, dzisiaj - luteranów i protestantów.

 

Literatura

Brackmann R., The Elizabethan Invention of Anglo-Saxon England

Christopher A., The Annals of the English Bible, Tom 2

Clegg C., Press censorship in Elizabethan England

Calderwood W., The Elizabethan Protestant Press: A study of the printing and publishing of protestant religious literature in English   

Evenden E., Patents and patronage: the life and career of John Day, Tudor printer

Kędzierski J., Dzieje Anglii 1485-1939

Martin P. H., Elizabethan Espionage: Plotters and Spies in the Struggle Between Catholicism and the Crown

http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-3964086/Stunning-medieval-murals-painted-Shakespeare-s-father-orders-Henry-VIII-revealed-time-450-years.html#ixzz54GeZc31k

https://www.catholiceducation.org/en/controversy/common-misconceptions/anti-catholic-junk-history.html

https://www.theguardian.com/media/2010/jul/14/london-dungeon-ad-asa

 

 

Tutaj wirtualny model jak wyglądała ścianą z Sądem Ostatecznym

Zbliżenia scen Sądu Ostatecznego

http://theshakespeareblog.com/wp-content/uploads/2013/11/DSCN4668.jpg

http://theshakespeareblog.com/wp-content/uploads/2013/11/DSCN4671.jpg

 

I jeszcze trochę przykładów propagandy drukarskiej z czasów elżbietańskich jak i obecnej

Book of Martyrs (1563), ilustracja pokazująca jak powinny wyglądać msze, jak powinno się postąpić z katolikami przepędzać ich z wyspy i paląc dewocjonalia, a hołd przysługuje na klęczkach tylko królowej Elżbiecie

Book of Martyrs (1563). Ucieczka papistów, palenie obrazów I figur, skromny ołtarz…..Elka z biblią http://www.bl.uk/learning/images/uk/crown/foxlarge.jpg

Wizualizacja kaźni jakie katolicy zgotowali protestantom, Book of Martyrs 1563

Tytułowa strona Bishop Bible, czyli kto jest w centrum wszechświata? (1569)

Przykład anty-papistycznej satyry wydrukowanej w 1584 r. przedstawia Elkę jako mityczną Dianę sądzącą papieża Grzegorza XIII. Wokół Elki nimfy reprezentujące protestancką siłę w Europie. Papież, obdzierany z szat przez Czas i Prawdę, siedzi na jajach, z których wykluwają się wrogowie Anglii

Tutaj nieco późniejsze  wydanie (1625) listy wszystkich papieskich spisków i zagrożeń, poczynając od wywołania rebelii na północy kraju w 1569 r., spisków przeciwko królowej, nasyłania Francuzów i Hiszpanów na Koronę, po spisek prochowy.

I przykład kolorowego druku z 1803 roku pokazującego na kogo Elka była kreowana przez późniejszą historię – pogromczynię tych wszystkich, którzy próbują zagrozić Koronie. Elżbieta pojawia się jako duch Napoleonowi, wskazując na obraz pokonanej Armady przeraża Francuza i mówi „potworze, patrz na obraz i drżyj!”

A tu współczesna sztuka: zabroniony plakat zachęcający do wizyty w London Dungeon na wystawę Krwawa Mary (w wersji analogowej, jak ktoś chce zobaczyć cyfrowy film znajdzie na yt)

https://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/howaboutthat/7887618/London-Dungeon-advert-showing-Queen-Mary-I-as-zombie-banned.html

I współczesny witraż w Guild Chapel przedstawiających angielskich „świętych”, czyli chłopców z miasta, w tym lichwiarza Johna Szekspira (pierwszy od prawej)

https://seearoundbritain.com/venues/guild-chapel-chapel-lane-stratford-upon-avon-cv37-6ep/pictures?page=2

 

---

tagi: propaganda  antykatolicyzm  tudorowie  elżbieta i  walsingham  wydawcy  protestantyzm  cecil 

	ainolatak
	21 stycznia 2018 14:00

25     5980    23 zaloguj sie by polubić