Pierwszy odcinek "polskiej sukienki", zamówionej przez Tropicielkę tutaj  :)

W 1585 roku zostały zaprezentowane kolejne dwa obrazy Elżbiety I w sukniach w polskim stylu. Pierwszy z lewej to portret Marcusa Gheeraertsa Starszego zatytułowany „Pokój”, zamówiony kilka lat wcześniej przez Leicestera (ujęty wraz ze swoją rodziną w tle). Drugi obraz przedstawia Elżbietę z gronostajem autorstwa Nicholasa Hilliarda. 

Na pierwszym, królowa przynosi z gałązką oliwną pokój, jednocześnie wielki miecz u jej stóp może wskazywać inne zamiary, choć Anglicy twierdzą, że to symbol praworządności i sprawiedliwości (na serio). Na drugim pojawia się ten sam symbol, do tego mały gronostaj w koronie (mały król? ;) wzmacniający majestat i panowanie Tudorówny. Nie będę wchodzić dalej w szczegółowy opis wszystkich symboli, interesują mnie tylko polskie suknie. Czyżby ich pojawienie się wskazywało, że głowę królowej i pozostałej rządzącej bandy znowu musiały poważnie zaprzątać sprawy polskie?

Jak sądzę tak właśnie było – dwa lata wcześniej, wiosną do Londynu przyjeżdża wspomniany wczoraj Olbracht Łaski, którego z kolei współcześni historycy próbują umieścić na półce z szalonymi, ale nieszkodliwymi pasjonatami alchemii, co najwyżej warchołami. Zatem co tak cennego mógł zaproponować, bliski już bankructwa, hulaka, że został przyjęty na dworze Elżbiety, jak najwyższy dostojnik? Wybaczcie, że ponabijam się z wiki, ale nie mogę się powstrzymać. Jest w niej napisane: „Już w pierwszym tygodniu pobytu [Łaski] został dwukrotnie przyjęty na audiencji przez Elżbietę I. Musiał oczarować władczynię skoro kazała otoczyć go opieką swym faworytom hrabiemu Leicesterowi i Filipowi Sidneyowi. A jednak nie dla Elżbiety przybył do Anglii: jego celem było pozyskanie dla siebie i dla polskiego króla alchemików Johna Dee i Edwarda Kelleya, którzy obiecywali góry złota każdemu, kto ich zatrudni”….Nie dla Elżbiety, a dla „magików”…Toż to sam Łaski w grobie przekręcając się rechocze. Oto on, sprawny i groźny polityk, wielmoża i cenny informator na usługach dworu habsburskiego, przyjechał do Elki z najświeższymi wiadomościami wagi państwowej, oferując swoje usługi, a oni tu wyjeżdżają z magikami… Przecież on bierze udział w grze operacyjnej tajnych sił angielskich...jak to ładnie opisał Dee w swoim pamiętniku, że "najwyższe hierarchie "duchów" wyrażają się o Olbrachcie pozytywnie i przyzwalają na dopuszczenie go do swych tajemnic i rozmów z "aniołami"". Proszę w zamian posłuchać jak Łaskiego przyjął jeden z aniołów skąpstwa, czyli Elżbieta. Oprócz starego znajomego Sidneya, zabawiał go minister spraw zagranicznych, „prawie król” Leicester. A uniwersytet w Oxfordzie dostał bezpośrednio od królowej instrukcje jak ma umilać kilka dni naszego warchoła. Był więc i pokaz sztucznych ogni, akademickie dysputy o Koperniku (w tym z Giordano Bruno) i dwa spektakle teatralne wystawione z taką pompą, że nawet sztucznego śniegu i scen polowania nie zabrakło, wszystko to za niebagatelne 86 funtów, co stanowiło prawie ¼ wszystkich kosztów ugoszczenia polskiego gościa (niezła sumka 350 funtów, czyli ok 50 tys. obecnie). Po przyjemnościach zapadły poważniejsze, anielskie decyzje. W prawdzie Batory cieszył się jeszcze dobrym zdrowiem, wciąż będąc w sile wieku, jednak nie przeszkadzało to Anglikom w ustalaniu strategii na kolejną elekcję.

Według postanowień John Dee – najbardziej doświadczony szpieg i twórca doktryny imperialnej Anglii, a jednocześnie znawca okultyzmu, medycyny i trutek – w szczycie swojej sławy miał opuścić Londyn i pojechać razem z Łaskim do Polski. Do pary Walsingham dodał mu nowego agenta Edwarda Kelleya, który od roku wspierał nie najmłodszego już Dee. Zapakowali bagaże z księgami, medykamentami, w sakiewki wrzucili sztuki złota, by wraz z rodzinami wylądować w Polsce w drugiej połowie 83’. Ekipa ulokowała się po znajomych informatorach, z których również korzystał wcześniej Philip Sidney (w Pradze w czeskim centrum agencji, czyli domu Hajka, a w Krakowie u Pernusa). Kursowali również pomiędzy Krakowem a Pragą, by odwiedzać nowego cesarza Rudolfa II. Aż do momentu kiedy Dee, nie został po raz drugi zaproszony na audiencję, co wróżyło jedno – cesarz nie będzie tolerował szpiega, który gra tylko w jedną stronę. Kelley okazał się nieco bardziej elastyczny i dlatego nie spotkało go wygnanie. Ale zanim do tego doszło urządzili kilka seansów dla spłukanego Łaskiego, po to by w końcu załatwił im to po co przyjechali, czyli możliwość osobistego spotkania ze Stefanem Batorym, co w końcu nastąpiło wiosną 1585 roku, najpierw w Krakowie, a potem w Niepołomicach. Na Batorym bełkot i nakaz poddania się rozkazom demona nie zrobiły większego wrażenia i kazał wynosić się magikom precz. Może na widok szpiegów przypomniały mu się zagadkowe śmierci jemu bliskich osób, takie jak młodego bratanka Baltazara, w którym pokładał wielkie nadzieje, jako swojego sukcesora, a który zaraz po przyjeździe do Krakowa wziął się i utopił w Wiśle…

Czy udało się Dee, podczas spotkania, zaaplikować Batoremu długo działającą truciznę, by przyspieszyć kolejną elekcję, czy nie, trudno dzisiaj bez poważnych w końcu badań rozstrzygnąć. Pozostają nam jedynie poszlaki. Tym bardziej, że jak twierdziła w 62’ polska historyk Karolina Lanckorońska, londyńskie archiwum państwowe przeżyło „oczyszczenie” z pewnych dokumentów, dotyczących spraw polskich z okresu panowania Elżbiety I, ukręcając tym samym raz na zawsze łeb ważnym kwestiom…

Przyjazd Anglików „magików” do Polski nie miał innego uzasadnienia, jak osobiste spotkanie z Batorym. I to jak sądzę nie po to, by zauroczyć swoją aparycją, tudzież gadkami demonów. Władca Polski, mimo że korzystał z usług astrologów, interesował się nauką, czyli w tamtym czasie np. alchemią, miał głowę na karku i wszyscy o tym wiedzieli. Fama Batorego jako przenikliwego umysłu i potężnego stratega, mającego wiedzę o wszelkich sposobach walki z przeciwnikiem była powszechna. Po zdobycie informacji o tym co się dzieje w Rzeczpospolitej, też nie musieli przybywać osobiście, bo mieli tu swoich bardzo dobrych informatorów z Łaskim na czele. Zakładam zatem, że powodem musiało być coś innego, bardzo poważnego, co uwzględniało stałe zmiany w Rzeczpospolitej i usunięcie Batorego. Posłużę się tutaj seansem spirytystycznym z 1583 roku w wykonaniu duetu Dee&Kelley dla Olbrachta Łaskiego, o którym pisał już kiedyś Coryllus, choć w nieco innej odsłonie. Demon Galuah, który odpowiadał na zapytanie Łaskiego, kto zostanie następnym królem Polski, w mętnych słowach, jednakowoż konsekwentnie, wskazuje na angielskie pochodzenie króla, przemieniającego się czasem w kobietę z laską w kolorze biało-czerwonym (zupełnie jak róża tudorska). Dee podczas seansu wspomina też rok 1582. To rok, w którym pod znakiem zapytania stanął dalszy dynamiczny rozwój angielskiej Kompani Wschodniej w Elblągu, gdyż Batory dogadał się z do tej pory wrogim Gdańskiem (który nie faworyzował Anglików). Co więcej, Rosja w tym czasie oddała Łotwę i południową Estonię Rzeczpospolitej, tracąc tym samym dostęp do Bałtyku, a 2 lata wcześniej jeszcze sympatyzująca ze Stefanem Turcja zamknęła drogę handlową Rosja-Persja. Nie mogło się to podobać powstającemu imperium brytyjskiemu, a straty finansowe musiały być nadzwyczaj bolesne. Rok 1582 był dla Dee osobiście ważny, a kluczowy dla „operacji polska sukienka” również z tego powodu, że właśnie wtedy przedstawił swoją słynną mapę półkuli północnej i zintensyfikowano plany wielkich podbojów, znalezienia północno-zachodniego szlaku morskiego i drogi do Chin przez Rosję. Dlatego Galuach mówi, że przyszły młody król (z pewnością nie 49-letni Łaski, a raczej Sidney, który w owym czasie miał niespełna 29 lat) będzie rządził ponad 21 Królestwami, a jego rządy zaowocują zmianami tego państwa (Polski), jak i całego świata. Dee dodał, że podbój musi być wielki… Nawet w tym przedstawieniu z duchami widać, że plany korony brytyjskiej uwzględniały wymianę Batorego na „lepszą”, pilnującą interesów brytyjskich, wersję. I mowa tu o planach grupy najpotężniejszych po Elce osób w państwie, takich jak doświadczony polityk i truciciel Leicester, czy Walsingham, których ambicje rządzenia nie były w pełni zrealizowane, a interesy zabezpieczone. Czy było to za przyzwoleniem Elżbiety (jak twierdzi Zins), czy też pretendowanie poddanych do królewskiej pozycji doprowadzało rudą wariatkę do ataków histerycznego szału (jak twierdzą inni), jest w istocie kwestią drugorzędną, bo realne działania były podejmowane. Owszem, Leicester wspomina w swoich sekretnych zapiskach, że czuł rozczarowanie postawą Elżbiety, która ponoć nie akceptowała go ani jako Generalnego Zarządcy i władcy Stanów Niderlandzkich, ani jego siostrzeńca, jako elekcyjnego króla Polski. Ale gromadą i korzyścią zawsze mogli ją przekonać.

Niestety Batory z końcem 85’ zaczyna czuć się coraz gorzej. Staje się jednak coś nieplanowanego. Na kilka miesięcy przed śmiercią Batorego, w bitwie pod Zupthen zostaje ranny Sidney i wkrótce umiera. Leicester załamuje się. Tym bardziej, że kilka miesięcy wcześniej umiera również ojciec Sidneya, Henry – zarządca i Deputy Irlandii (swego czasu w radzie Kompanii Moskiewskiej), z równie wielkimi ambicjami, mający w tym samym miejscu ulokowane interesy. Wielki plan oraz lata przygotowywań i PR-u robionego Filipowi przez wujka, teścia i grono zaufanych padają z powodu braku „młodego króla”.

Tworzenie legendy Sidneya jako osoby wybitnej, zasługującej na uwielbienie godne królowi, rozpoczęło się wraz z jego śmiercią i pochówkiem. Zamiast dość prywatnego pożegnania zrobiono narodowe wydarzenie w Katedrze św. Pawła, gdzie wtedy nie chowano zwykłej arystokracji, tym bardziej literatów…. Koszt pogrzebu, za który w całości płacił szef agencji szpiegowskiej Walsingham, a więc przełożony i jednocześnie teść Filipa, a który omal nie pogrążył go finansowo wyniósł ok. 6 tys. funtów. Dla porównania, pogrzeb „prawie króla” Leicestera kosztował o połowę mniej. Tak wielkiej pompy od koronacji Elżbiety Londyn nie widział. Prześwietna procesja, zamówione liczne poematy pogrzebowe, epitafia, wojsko, dostojnicy państwowi i kościelni, heraldowie i płaczki. Taki obraz miał być nagłaśniany w kraju, jak i na kontynencie rozwodząc się przy okazji nad wielce ważną protestancką sprawą za jaką oddał życie Philip Sidney – wybitna jednostka, pierwowzór angielskiego dżentelmena. Pogrzeb maksymalnie wykorzystano również politycznie – mimo, że Sidney zmarł w październiku 86’ pogrzeb odbył się dopiero w lutym roku następnego. W pierwszej chwili nieco mnie to zdziwiło, ale później przypomniałam sobie, że w październiku rozpoczął się również proces o zdradę Marii I Stuart, a zakończył ścięciem właśnie w lutym 87’. Czekano więc z pogrzebem Filipa, by jego przepychem i propagandowych przekazem przesłonić ścięcie kolejnej koronowanej głowy w Anglii. Nawet po śmierci Philip przysłużył się koronie brytyjskiej. Za to pogrzeb miał jak żaden inny literat...

Batory przeżył Sidneya zaledwie o kilka miesięcy. Zmarł w grudniu 1586 roku, ale chyba niespodziewanie skoro jak mówią nie zdążył przyjąć ostatniego namaszczenia. Smocze zęby z herbu Batorego nie pokonały lewiatana. Oficjalnie historycy twierdzą, że zmarł na nerki, albo z obżarstwa i nadużywania trunków, albo też od starego dziabnięcia przez psa... Jak do tej pory znalazł się tylko jeden poważny człowiek, który w XX wieku na podstawie poszlak stwierdził, że Batory został otruty i cały proces poszlakowy umieścił w publikacji „Czy królobójstwo?: krytyczne studium o śmierci króla Stefana Wielkiego Batorego”, wydanej w Londynie w latach sześćdziesiątych i chyba nigdy nie wznowionej. Nie ma szans, by wiki o nim wspominała. Był nim lekarz medycyny Herman Zdzisław Scheuring, jednocześnie naukowiec, autor wielu fachowych publikacji, w tym o wstrząsach medycznych i patologiach zatrucia.

Ale wracam do „króla Sidneya”. Już rok po śmierci Sidneya i Batorego powstała słynna elegia autorstwa Roberta Dow'a, w której po raz pierwszy można przeczytać o Philipie, jako szykowanym kandydacie na króla Polski. Kawałek tego utworu zacytuję, bo doprawdy jest tego wart:

„Wzrusza mnie twój los szlachetny Sarmato […]. Lecz tak wspaniałą chlubę wieku zabrał twemu krajowi czarny dzień przedostatni grudnia, a ty osierocony Polaku, jesteś pozbawiony króla i błąkając się w rozterce po niegościnnych krajach, wszędzie poszukujesz skwapliwie pasterza podobnego do Stefana, jak gdyby można było takiego znaleźć […] I niedługo trzeba by go było szukać, gdyby losy nie zabrały z ziemi w miesiącu październiku Philipa Sidneya. Jemu to naturalną koleją rzeczy przypadłoby następstwo po zmarłym Stefanie, gdyby sam wcześniej nie rozstał się ze światem […] Lecz tego naszego rodaka, Brytyjczyka, który – jak się bardzo modliłem – z chwilą śmierci Stefana mógł zostać twoim królem […].”

Mamy więc Dow'a, potem kronikarza francuskiego Pierre de l’Estoile, który napisał w 1609 roku wzmiankę o kandydaturze Sidneya, bo przez dekady powtarzano to czym żył Londyn w latach osiemdziesiatych XVI w. Później zapisał to Robert Naunton (1641). Kolejni XVII wieczni wspominający o tym to Thomas Fuller, Antony Stafford, William Pen czy Francis Osborne. W czasach nowszych, badacze literatury bardziej sceptycznie odnosili się do sprawy, nie mogąc znaleźć sensu dla takiego ruchu politycznego (oprócz Zinsa, Żantuana czy Mony Wilson, która dopuszczała zastąpienie Batorego Sidneyem, ale pomysł miał być tylko rozważany przez krąg przyjaciół Anglika). Najnowsi historycy tym bardziej ignorują wydarzenie, nie widząc sensu stawiania innych niż wcześniejsze hipotez. Z najświeższych badaczy, jedynie Dana F. Sutton posunął się najdalej wiążąc wystawienie kandydatury przez jakąś frakcję polityczną (najpewniej polską) z wizytą Łaskiego w Londynie, jednak i on kończy analizę stwierdzeniem, że choć Łaski chciał zaoferować swoje szpiegowskie usługi to jednak elegię Dowa można uznać za retoryczną hiperbolę wynikającą z jego fascynacji Polską. Ostatni współczesny, polski głos na temat Sidneya podnosi w analizie „Mit o kandydaturze Sir Philipa Sidneya…” Rafał T. Prinke, polski historyk, autor licznych publikacji z zakresu astrologii (sic!), który odrzuca najsensowniejszy trop jaki podjął Sutton, twierdząc – zupełnie jak wiki – że Olbracht Łaski zawitał do Londynu, by widzieć się z szarlatanem Johnem Dee i wycisnąć z jego medium odpowiedź na pytanie czy on sam zostanie królem Polski, a cała historia Sidneya, jako kandydata na tron Polski jest mitem historiograficznym…

-------------------------------------

Ja jednak zamiast stawiać horoskop, obsesyjnie upieram się przy "kolei rzeczy", która dla Anglików była naturalna ;) Z resztą operacja „polska sukienka” nie skończyła się wraz z odejściem Sidneya. Zaledwie kilka lat po śmierci Batorego, pod oknami jego wdowy, Anny Jagiellonki został przyłapany podglądający królową przebrany za służącego cudzoziemiec. Okazał się nim sam ambasador angielski w Moskwie, szpieg Kompanii Moskiewskiej, Sir Jerome Horsey. Wiedziony ciekawością obyczajów królowej odurzył się mocnym zapachem słodkich roślin oraz dziwnych kwiatów i został przyłapany…. Mnie jednak ta olfaktoryczna wersja wydarzeń nie satysfakcjonuje. Jedno jest pewne Horsey mimo, że był mniej utalentowanym niż zmarły Sidney „dyplomatą” mierzył wysoko. Od kilku lat dogadywał z Borysem Godunowem swoje małżeństwo z wdową po księciu duńskim Magnusie Inflanckim – Marią, która była ostatnim znanym potomkiem Zofii Palaologii, więc mogła rościć pretensje do moskiewskiego tronu. Maria dobrze orientowała się także w kwestiach polskich jako, że jej zmarły małżonek potajemnie pertraktował z Batorym przeciwko Rosji, a później został jego wiernym poddanym, walcząc w kampanii moskiewskiej.

Gry operacyjne korony brytyjskiej dotyczące zmiany biegu wydarzeń polskiej historii zdają się być zatem żywsze niż karmazyn sukienki Elżbiety I. A historia mogłaby wyglądać zupełnie inaczej, gdyby tylko Sidney nie stracił życia wcześniej niż Batory lub nie powinęła się Horseyowi nóżka – jak kto woli kopytko – i nie został przez Godunowa wyrzucony za szpiegostwo z Rosji.

Kluczem zabezpieczenia wschodnich interesów korony brytyjskiej była słaba katolicka Rzeczpospolita, a nawet jej brak (do czego doszli już w następnym stuleciu) – silna, z Batorym na czele, zwycięskimi wojnami z Rosją i sojuszami z Turcją, blokującymi handel z Persją, krzyżowała te plany. Handel „afrykański”, czy pirackie zasilanie Korony przez Drake’a, w prawdzie dość skuteczne – złoto złupione przez tego ostatniego w latach 80-81’ pozwoliło koronie brytyjskiej wydostać się z zadłużenia –  były jednak niestabilnymi źródłami dochodu, w przeciwieństwie do stałych zysków. Profity płynące z odkryć Nowego Świata też dopiero miały się wydarzyć w przyszłości. Dlatego tak ważny był stały przychód ze sprawdzonej i poważnie dokapitalizowanej, w tym w uzbrojenie, rosyjskiej kompanii. Wilson w swoim „Marlowe” pisze, że jedna aukcja Kompanii Moskiewskiej w roku jej powstania (1553) kosztowała 25 funtów, w 1572 już 450 funtów, a więc o 1800% więcej. Dochody netto np. w  71-72’ wyniosły 210 tys. funtów! W Kompani, mającej wyłączny monopol na ten kierunek ekspansji zagranicznej, udziały i miejsce w „radzie” miały najważniejsze osoby w państwie, a opłaty licencyjne szły do kasy Elżbiety z góry, jeszcze przed policzeniem zysków. To firma finansowała wyprawy poszukujące lądowych szlaków handlowych z Persją. Kiedy angielski car, Iwan Groźny, umierał w Moskwie, Rosjanie wpadli w radość, ale w Londynie zapanowała konsternacja – zyski Kompanii przekładały się znacząco na przychody korony brytyjskiej, pochodzące zarówno z oficjalnych transakcji, jak i nielegalnych omijających dokumenty księgowe Kompanii. Jakiekolwiek zagrożenie handlu z „kolonią rosyjską” bezpośrednio uderzało w stan finansów korony i rozwój imperium brytyjskiego, nie wspominając już o finansowaniu działań agencji ówczesnego M5, czy głównym zasilaniu prywatnych fortun bezwzględnych elżbietańskich polityków.

 

 

* Określenie brytyjskiej gry operacyjnej „Polska sukienka”, oczywiście nigdzie nie istnieje. Ukułam je na użytek swojego tekstu, po zaobserwowaniu zbieżności dat powstania obrazów z Elżbietą ubraną w stylu polskim z zainteresowanie sprawami Polski w Londynie, co ponownie ujawniło się po prawie 10 latach na kolejnych obrazach w szczycie drugiego zainteresowania naszą potęgą pod Batorym i wynikającymi z niej implikacjami dla korony brytyjskiej.

 

Literatura ta sama co wczoraj. Dodatkowo art. dot. procesu poszlakowego otrucia Stefana Batorego: https://niezlomni.com/krolobojstwo-zginal-bo-chcial-podbic-moskwe-proces-poszlakowy-w-sprawie-smierci-krola-stefana-batorego/

A tu dla przypomnienia dawne fantastyczne notki Coryllusa i Kamiuszka na ten temat:

https://coryllus.pl/artur-pendragon-podbija-polnoc-basn-iii/

https://www.salon24.pl/u/coryllus/386095,o-falszywych-intencjach-i-jeszcze-gorszych-wnioskach,2

https://www.salon24.pl/u/kamiuszek/437638,oprycznina-spola-lewiatana-z-behemotem

 

 

Elżbieta portret z gronostajem 1585 (Ermine Portrait)

Elżbieta, portret „Pokój” (Peace Portrait)

Szpiegowski team

Dee&Kelley i demon Galuah? ;)

Stefan Batory i Anna Jagiellonka

Anna Jagiellonka 1587 w stroju koronacyjnym

Stefan Batory w stroju koronacyjnym ok 1583 r.

Pogrzeb Philipa Sidneya

Robert Dudley (Leicester) jako General Governor Zjednoczonych Prowincji Niderlandów, 1586

Podglądacz, czyli Jerome Horsey

Anna Jagiellonka w wieku, w jakim mógł ją widzieć Horsey

 

---

tagi: propaganda  szpiedzy  kompania moskiewska  elżbieta i  philip sidney  elekcja  olbracht łaski  stefan batory  anna jagiellonka  john dee  leicester 

	ainolatak
	3 kwietnia 2018 17:44

28     7908    18 zaloguj sie by polubić